2 Şubat 2025: Yapay Zeka Tüzüğü’nün Uygulanmasının Başlangıcı
Bugün AB Yapay Zeka Tüzüğü’nün kademeli uygulama takviminin başlangıç günü. İfadelerdeki hatalardan kaçınmak için vurgulamakta fayda var. Tüm Tüzük zaten Ağustos 2024’ten beri yürürlükte ama bugün “Genel Hükümler” başlıklı I ve ”Yasaklanan Yapay Zeka Uygulamaları” başlıklı II numaralı bölümlerin uygulanmaya başlama günü. I numaralı bölümün altında -herkes görmezden gelse de- aslında 4,II numaralı bölümde ise sadece 1 madde var.
Gözler aylarca risk sınıflandırması olmaksızın tüm yapay zeka sistem sağlayıcı ve yerleştiricilerine uygulanacak YZ okuryazarlığı düzenlemesini de ihmal ederek -muhtemelen doğrudan yaptırımı olmadığı için- sadece yasaklanan uygulamalara odaklanmıştı. Şimdi burada pratik bir alan ve tabir-i caizse yapılacak eğitimlerden alınacak popülarite ekmeği olduğu anlaşıldığı için muhtemelen okuryazarlık da gündemde ama konu-amaç, kapsam ve tanımlar maddeleri hala görmezden geliniyor. Hukukçu olarak vurgulayalım, bu maddeler de bugün uygulanmaya başladı. Tanımlar ve kapsam bir düzenlemenin giriş kapısıdır. Bunları yorumlayarak düzenleme kapsamı dışında kalıyorsanız geri kalan tüm yükümlülükler basit birer kelime yığınına dönüşebilir. Bu maddeleri küçümsememek ve doğru okumak çok önemli.
Öncelikle herkes okuduğu her şeyi anlıyormuşçasına bilgilendirme bazlı yükümlülük getiren YZT’nin uzun süre görmezden gelinen okuryazarlık düzenlemesiyle başlayalım. Birincisi bu bazı yerlerde yanlış anlatıldığı gibi “toplumu eğitelim” düzenlemesi değil. Sağlayıcı ve yerleştiriciler için getirilen bir okuryazarlık sağlama “yükümlülüğü”. Bu yükümlülüğün içeriği YZT’de detaylı değil, aykırılığının özel bir yaptırımı yok. YZ Ofisi’nden bir rehber gelecek ama halihazırda AI Pact kapsamındaki bilgilendirmelerde bunun çok katı yorumlanmayacağı, genel olarak YZT içeriği hakkında bir bilgilendirme ve eğitimin verilmesinin -en azından başlarda- aranacağı söylendi. Okuryazarlık sağlanmasın gereken kitle de öyle çok dar değil, çalışanlar ve daha geniş olarak bu operatörler adına YZ sistemlerini kullananlar kapsamda. Ama bunların hepsine yönelik bir okuma listesi, politika veya izlemelik video eğitim vermekle de bu iş çözülmeyecek. Burada aktif bilgilendirmeye, bilgi ve yetenek aktarımına ve söz konusu operatörün YZ sisteminin işleyişine ilişkin vurgular var. Yani hem bilgi ve yetenek aşılayan bir eğitim vereceksiniz -ki bu baz eğitim sağlayıcı ve yerleştiriciler için bir yere kadar genellenebilir- hem de üstüne söz konusu sistemin bağlamına ilişkin kısımlar olacak ve sistemin kullanıldığı kitleyi de dikkate alacak -ki bu da bunun yerine getirilmesi aslında YZ sistemi bazında ya da en azınden kullanım senaryoları bazında değişecek demek. Daha önce söylediğimi tekrarlıyorum: Şu aşamada size %100 YZT uyumu satanlardan da hemen yarın YZT uyumlu YZ okuryazarlığı eğitimi satanlardan da uzak durun. Zira bu iş sizin sistemlerinizi tanımadan bilmeden olmaz.
Gelelim yasaklara. Evet an itibariyle YZT m. 5’teki uygulamalar AB içerisinde yasak. Öncelikle bunlar kabul edilemez riskli sistemler değil yasaklanmış uygulamalar. Dahası bu demek değil ki geri kalan tüm uygulamalar serbest. Diğer AB düzenlemelerinden de yasaklar çıkabilir. Örneğin GDPR kapsamında bazı yasaklar olabileceği gibi DMA kapsamında geçit bekçilerine özel bazı yasaklar da var. YZT’yi tek yapay zeka düzenlemesi gibi düşünme alışkanlığından kurtulmak lazım. YZT kapsamındaki yasaklar daha ziyade distopya yasakları. Ama ifadeler yoruma çok açık. Muhtemelen yaptırımlar ve yönetişim mekanizmaları yürürlüğe girene kadar insanların geniş geniş atıp tutmasını engelleyemeyeceğiz ama an itibariyle bu sadece yürürlükte olan değil uygulanan bir hukuki düzenleme. Buradaki geniş ifadeleri yapay zeka nedir, AB hukuku nedir, ve ABAD ya da Komisyon nasıl yorum yapar bunları bilen birine yorumlatmak lazım, aman dikkat. ‘Policy’ çalışan arkadaşlar için buralar artık biraz tehlikeli.
Biyometriğe ilişkin ısrarla hatalı aktarılan bir husus var muhtemelen yıllar önceki haberlerden kalan. YZT biyometrik yapay zeka uygulamalarını yasaklamıyor. Sadece kamuya açık alanda kolluk faaliyetleri amacıyla gerçek zamanlı tanımlamayı yasaklıyor. Gerisi paket olarak yüksek riskli ve orada da doğrulamalar kapsam dışı. Benzer şekilde manipülatif sistemler paket olarak yasaklanmıyor; zarar ve ‘materiality’ şartı var. Dediğim gibi, buralar artık hukuki yorum. Öyle bir sayfalık cafcaflı resimlere grafiklere dayanıp yola çıkmayın.
Ve tabi bir de ceza muhabbeti var. Yasaklı uygulamalar maddesi ihlali en yüksek cezaya tabi olan madde. Yaptırımlar maddesi henüz uygulanmaya başlamadı. Yani şu an yasakların da yaptırımı yok, daha doğrusu idari para cezası yaptırımı yok. Komisyon ya da Ofis yarın ceza dağıtmaya başlamayacak. Ama izlemeye başlayacak evet. Ve bence sürekli söylediklerinina aksine yasaklanan uygulamaların o kadar da az olmadığını fark edebilirler ama bakalım.
Evet. YZT uygulama maratonumuz hayırlı olsun. Gönderiyi okuryazarlığa ilişkin 3.AI Pact webinar duyurusuyla bitireyim. Detayları 400 sayfayı 2–3 sayfada özetlediğini iddia edip etkileşim almaya çalışanlardan değil bilenden, okuyandan, kaynağından öğrenelim: https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/events/third-ai-pact-webinar-ai-literacy
Kalın sağlıcakla.
